Musiqidəki riyazi sirri kəşf edərək yazıya tökmənin ilk təməli Pifagor tərəfindən atılmışdır. Biz özünü məktəb sıralarından o məşhur dik üçbucaq teoremi ilə xatırlayarıq amma Pifagor indiki vaxtda çatdığımız elm səviyyəsinin atasıdır. O öz dövrünə qədər inkişaf etmiş bütün işləri bir intizam altında yığmış həndəsə, arifmetik, astronomiya, coğrafiya, musiqi və təbiət məlumatı olaraq ayrı-ayrı elm sahələri yaratmışdır.
Pifagor elmi, elm üçün düşünür, elmin tətbiq etmək onu maraqlandırmırdı. Bu səbəblə məlumat sevən mənasındakı filosof sözcüyünü ilk olaraq o istifadə etmişdir. Pifagor bütün kainatın ədədlər və aralarındakı əlaqələrə görə qurulduğuna inanırdı.
Pifagorun musiqinin içindəki riyaziyyatı bir dəmirçi dükanının qarşısından keçərkən kəşf etdiyi rəvayət edilər. Dəmirçi ustasının dəmir döyərkən istifadə etdiyi alətlərə görə dəyişik səslər çıxarması Pifagorun marağını çəkmiş, dükanı bağlatdıraraq ustaya müxtəlif alətlər istifadə etdirmiş, çıxan səsləri araşdırmış və qeydlər götürmüş. Qərb musiqisini 9-cu əsrin başına qədər notalamadan xəbərsiz idi. Əsərlər qulaq yoluyla nəsildən nəsilə köçürülür, bu vaxt dəyişməyə uğrayır, zamanla unudula bilirdi. 9-cu əsrin ikinci yarısında ilk notalama sistemi ortaya çıxdı. Arezzolu Guidonun Guid Arezzo notalama sisteminin səslərin yüksəkliyini qəti olaraq ifadə etməyə başlamasıyla böyük bir irəliləmə qeyd edildi. 11-ci əsrdə notların üzərinə düzüldüyü beş xəttdən ibarət yaranan portenin istifadə edilməsiylə notların yüksəkliyi do, re, mi,…. və müddəti birlik, ikilik, dördlük,…. qəti şəkildə təyin oluna bilər hala gəldi. Əslində musiqinin dörd parametri vardır: Yüksəklik, müddət, şiddət və tonu.
Bunlardan ilk ikisi zamanla ümumi qəbul görən bir sıra işarələr sayəsində kağız üzərinə tökülə bilmiş, şiddət və tonu isə notun yanında əlavə sözlərlə ifadə edilmişlər və qismən də şərhə açıq buraxılmışlar.
Müxtəlif səsləri ifadə etmək və bunların bir-birlərinə qarışmasını önləmək üçün səsləri təmsil edən notlara xüsusi adlar verildi. Do, re, mi, fa, sol, lya, si. İngiliscədə və Almancada isə notlar hərflərlə göstərildi C do, D re, EMİ, F fa, G sol, A la, B si ing. H si alm.
Nota adlarından do nun əvvəlki adı ut idi. Saitlə başlayan bu ad, notları sırayla söyləyərkən həbslik etdirdiyindən 12-ci əsrdə do olaraq dəyişdirildi. Almaniya və bəzi ölkələrdə ut hələ də istifadə edilir.
Si xaric digər notların ad atası Gui d Arezzodur. Arezzo bu adları Iohannes Battista ilahəsindəki misraların birinci hecalarından götürərək taxmışdır. Yeddinci notun adı uzun zaman B olaraq qalmış, sonradan 13-cü əsrdə Sanete Iohannes sözlərinin baş hərflərindən meydana gələn si adını almışdır. Notalamanın kəşfi və inkişafı musiqi praktikasına fövqəladə bir inkişaf mühiti yaratmışdır. Notalama, icraçını əzbərdən qurtararaq həm musiqi parçalarının uzanmasına həm də müxtəlif dövrlərə və ölkələrə aid notlanmış əsərlərin qatılmasıyla repertuarın zənginləşməsinə və növlərə ayırılmasına imkan vermişdir. Not sayəsində bir musiqiçi bilmədiyi bir musiqi parçasını icra edə bilmək üçün tək başına kafi bir hala gəlmişdir.
Dalidag.az