TURAL VƏLİZADƏ
Qərbi Kaspi Universitetinin müəllimi
BDU-nun Tarix fakültəsinin doktorantı
[email protected]

                                       BAKI, 31 MART 1918-Cİ İL...

Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Bakı qrupuna Bakı dairə prokurorunun müavini A.Y.Kluge, andlı iclasçı M.Təkinski, andlı iclasçı A.Aleksandroviç (Litovski), hüquqşünas A. Hacı İrzayev, Gəncə Dairə Məhkəməsi prokurorunun müavini Ç.B.Klossovski daxil idi.Komissiyanın üzvlərinin əksəriyyətini azərbaycanlılar deyil, digər millətlərin nümayəndələri – rus, polyak, yəhudi, alman və başqaları təşkil edirdi. Bu da cümhuriyyətin hadisələrə ədalətli, vicdanlı, qərəzsiz və tərəfsiz yanaşmasının bir təzahürü idi.1919-cu ilin avqustunun ortalarınadək Bakıda 24 şəxs müttəhim qismində Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası tərəfindən həbs edilmişdi. Beləliklə, 1920-ci ilin aprelinə kimi Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası bolşevik-daşnak quldur dəstələrinin qanlı əməllərinin təhqiqi sahəsində böyük iş gördü. Zərərçəkmiş yüzlərlə vətəndaş və şahid dindirilmiş, çoxlu material, maddi dəlil-sübut, fotosənəd toplandı.

                                                                                                                                 

                                                                                                                   

Təbii ki, ordu dedikdə erməni milli hissələri, cəbhə dedikdə isə Azərbaycanda törədilən qanlı olaylar – qətl və qarətlər nəzərdə tutulurdu. Bu müraciətdən bir daha aydın olur ki, əslində “Danaksütyun” elə erməni xalqı tərəfindən hərtərəfli dəstəklənən, erməni xalqının çox hissəsi, bəlkə də özü deməkdir. Erməni korpusunun komandiri Nəzərbəyov 1918-ci ilin iyununda “erməni xalqına” müraciət edərək deyirdi: “Erməni xalqı, əgər siz öz ailənizi  azad etmək isətyirsinizsə, o zaman sizin hamınız, əli silah tutan hər biriniz gəlin. Öz silahınız və patronunuz, beş günlük ərzaq ehtiyyatınızla gəlin. Ordu üçün çörək, kartof və digər ərzaqlarınızı əsirgəməyin” [5, s. 104].  Öz səadətini türk-müsəlman əhalisinin faciəsi üzərində qurmağa can atan bu müdhiş təşkilatın əlindən hətta onların özləri belə əlhəzər deyir: “Daşnaksütyun”un yeritdiyi siyasətin sayəsində erməni xalqının yarısı məhv edilmiş, yarısı da ölümün astanasındadır” [5, s. 105].  1918-ci ilin martında Bakıda, onun ardınca isə Şamaxıda, Qubada, Lənkəranda və vətənimizin  digər guşələrində bolşevik daşnak tandemi tərəfindən törədilən qətl və talanlar bir məqsədə - xalqımızın milli istiqlal hərəkatını beşikdəcə boğmaq, xalqımızın fiziki varlığına son qoymaq, geostrateji baxımdan son dərəcə əlverişli, təbii sərvətlərlə  zəngin  vətənimizin bir qismini və bəlkə də böyük bir hissəsini “böyük Ermənistan” arzusu ilə qovrulan erməni daşnaklarına “pay” verməklə, bütövlükdə Azərbaycanı Rusiya imperiyasının təsir dairəsindən heç bir vəchlə buraxmamaq məqsədinə xidmət edirdi. Müstəqil Azərbaycan dövləti istər XX əsrin əvvəlləri, istərsə də sonlarında əvəzedilməz qurbanlar verməsinə baxmayaraq, iftixar edə bilər ki, o ağır sınaq günlərində müstəsna iradə və cəsurluq, milli ruhun sarsılmazlığını və mətinliyini nümayiş etdirdi. Həm ötən əsrin əvvəlində, həm də sonlarında min illərdən bəri malik olduğu qədim dövlətçilik ənənələrini  bərpa etdi.

                                                                                Summary

This article is dedicated to the genocide commited by Armenians towards the Azerbaijani  population in Baku. The genocide by Armenians was disclosed in a detailed way in the documents of Extraordinary Investigation Commission. The events of March 1918 were some of the bloodiest in the history of Azerbaijan. In Baku, Armenian-Bolshevik forces committed massacres which culminated on March 31st-April 2nd and armed Armenian gangs had ruthlessly murdered civilians. During this massacre, in Baku alone 12,000 people, including the elderly, women and children had been butchered for simply being Turkish-Muslim, all belongings and property of the Muslim population was looted, mosques and schools had been burnt down. We must give due to the young Government of the Republic of Azerbaijan, in the most complicated and hardest conditions of its existence and activities as quickly and discreetly reacted to these events and had taken concrete steps. At the same meeting, on July 15, 1918, the Council of Ministers of Azerbaijan Republic adopted a decree on the establishment of Extraordinary Investigation Commission (EIC), “to investigate the assaults made on Muslims and their property within the entire Caucasus since the beginning of the European war”.

Key words: Azerbaijan Democratic Republic, Extraordinary Investigation Commission, genocide, bolshevik-dashnak alliance, Baku