Ana Səhifə Qarabağ Kəlbəcər Poeziya-nəsr Tənqid-fikir Video Müsahibə Sosium Mədəniyyət Tərcümə Media Kitab köşkü Yazarlar Elanlar
Reklam
Təqvim
«    Aprel 2024    »
BeÇaÇCaCŞB
1234567
891011121314
15161718192021
22232425262728
2930 

Hüseyn Cavidin “Uçurum” pyesi

24-08-2023 18:05
Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə Naxçıvan şəhərində 1882-ci il oktyabr ayının 24-də anadan olmuşdur. Hüseyn Rasizadə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində filosof şair, böyük dramaturq Hüseyn Cavid kimi tanınmışdır. Hüseyn Cavid Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində romantizm ədəbi cərəyanının ən qüdrətli sənətkarlarından biridir. Ədib 1909-cu ildən “Cavid” ədəbi təxəllüsü ilə yazmağa başlamışdır. Hüseyn Cavidin dramaturji yaradıcılığı olduqca zəngindir. Ədibin dram əsəri özünəməxsusluğu ilə daim seçilir. Dramaturqun pyesləri ədibə böyük şöhrət qazandırmışdır. Hüseyn Cavidin pyesləri Azərbaycan milli təfəkkürünə xidmət edir. 
Ədibin “Uçurum” əsərinin hər cümləsində Hüseyn Cavid qələminin
izi duyulur. Hüseyn Cavidin dörd pərdəli “Uçurum” pyesində öz şəhvət hislərinə
görə ruhlarını şeytana sataninsanların aqibəti təsvir olunmuşdur. Əsərdə hadisələr
İstanbulda baş verir. Ədib göstərir ki, həyatda maddiyyatı əsas stimulkimi görən
insanlar, günahsız insanlara qarşı ədalətsiz, qəddar davrananlar,insanlığı öz
qəddarlığı, cinayəti və xəyanəti ilə məhv edən kəslər daim fəlakətlərəuğramışlar.
Hüseyn Cavid “Uçurum” pyesində insanlığa sevgini, vicdanı, mərhəməti,əxlaqı
aşılayır. İnsanın sevgidən, vicdandan, mərhəmətdən, əxlaqdan uzaqolmasının nə
ilə nəticələnəcəyini göstərir. Əsərdə xəyanət, cinayət, qəddarlıq, zülm
pislənilir. Ədib insan təbiətinin hər iki üzünü onun şeytani təbiətini
və mərhəmətini, ucalığını müqayisəli təqdim edir. Hüseyn Cavidin “Uçurum”
faciəsi əxlaq, ailə münasibətləri, sədaqət, namus, qeyrət və digər insani dəyərlərlə
bağlıdır. Ədibin “Uçurum” mənzum pyesinin ana xəttini ailə-məişət məsələləri
mövzusu təşkil edir. Romantik olan Hüseyn Cavid “Uçurum” pyesində
romantizmlə realizmi qarşılıqlı şəkildə təsvir etmişdir. Hüseyn Cavidin “Uçurum”
pyesində bir gənc ailənin faciəsi təsvir olunmuşdur. Ədib əsərdə tipi
ümumiləşdirərək yadda qalan obraz nümunələri yarada bilmişdir. Hüseyn Cavid
“Uçurum” faciəsində Türk mədəniyyəti ilə Avropa mədəniyyətini qarşılıqlı
müqayisəli şəkildə təqdim etmişdir. Əsərdə dəbdəbəli bir həyata yad olan birinin
bu həyata anidən düşüb, dəyişən psixologiyasının nəticəsində faciə yaşayıb, məhv
olmasının təsviri verilir. Əsərdə “mədəniləşmək” üçün mütləq Avropa ölkələrinə
səyahətin zəruri olduğu fikri söylənilir. Hüseyn Cavid bu fikri əsərində təqdim
etməklə tamamilə haqlı idi. Çünki o dövrdə belə düşünülürdü ki, mədəni olmaq,
ziyalı olmaq üçün mütləq şəkildə Avropa ölkələrinə səyahət etmək lazımdır.
Dramaturq isə “Uçurum” faciəsində oxucuya çatdırır ki, savadlı, təhsilli, mədəni,
dünyagörüşlü olmaq üçün ölkənin bir fərqi yoxdur. “Uçurum” faciəsində ədib o
fikri aşılayır ki, mədəniləşmək üçün mütləq Avropa ölkələrinə səyahət etmək yox,
daxildən gələn insanlıq, sevgi, vicdan, mərhəmət,əxlaq hislərinə sahib olmalısan.
“Uçurum” faciəsinin baş qəhrəmanı olan rəssam Cəlal bu insani hislərə sahib
olmadığı üçün Parisə gedən kimi şəhvani hislərinə sahib çıxa bilməyib, gününü
eyş-işrətlə keçirib mənasız və səfeh bir həyat sürməyə başlayır. Hüseyn Cavid
“Uçurum” pyesində Cəlalın məhv olmuş həyatının nümunəsində gəncləri ədəbli,
namuslu, ağıllı, dərrakəli, öz doğma yurduna, ölkəsinə, adət-ənənələrinə, ailə
münasibətlərinə dəyər verən kimi görmək istədiyini açıq bir şəkildə göstərir.
Əsərdə Türk ailə dəyərində mühüm yer tutan əxlaq, ailə münasibətləri, sədaqət,
namus, qeyrət anlayışları Avropanın puç, yalançı göz oxşayan “xoşbəxt” həyatı ilə
qarşılaşdırılır. Hüseyn Cavid Türk ailə münasibətlərinə, ər və arvadın bir-birinə
olan saf eşqinə, sədaqətinə əsərdə çox yüksək qiymət vermişdir. Hüseyn Cavidin
“Uçurum” pyesində əxlaqsız Fransız qadını olan Anjel ilə ailəsinə hər nə olursa
olsun sadiq qalan ismətli Göyərçin obrazı qarşılaşdırılmışdı. Bu iki obraz əsərdə
ümumiləşdirilmiş obraz kimi təqdim olunmuşdır. Ədib ismətli Göyərçinin
timsalında Türk ailə münasibətlərini ucaldıb, yüksək dəyər verir. Ərinin yolunu
gözləyən vəfalı, saf, namuslu, ismətli Göyərçin onun xəyanəti ilə qarşılaşanda belə
ailə dəyərlərinə sahib çıxmağı bacarır. Lakin əsərdə öz vəfası, namusu, isməti ilə
seçilən Göyərçin daim göz yaşı içində olur. Həyatı qəm, qüssə, bəla içində keçir.
Göyərçin Cəlal ilə yeni evlidir və onun körpə qız övladı var. Buna baxmayaraq, o
ailəsini atıb, “mədəniləşmək” üçün Fransaya gedir. Hüseyn Cavid “Uçurum”
pyesində Cəlal obrazının simasında çox qabiliyyətli rəssam tipajı yaratmağa nail
ola bilmişdir.

Onun bir tablosiçin erkək, qadın,
Bütün İstanbul alqışlarla doldu,
Ondakı qüdrətə hər kəs vuruldu.

Bu bacarıqlı rəssam Cəlalın faciəsi Fransız qadın Anjel ilə tanışlıqdan sonra
başlayır. Əsərdə Anjel “Şeytan ruhlu bir mələk! Lətif çiçəkdir, fəqət pək zəhərli bir
çiçək”! kimi xarakterizə olunur. Dramaturq əsərdəki Anjel obrazının xarakterini
məhz onun öz sözləri ilə oxucuya çatdırır. “Halbuki Anjeldəki gözəlliyə bir yığın
Cəlallar qurban olmuş. Gənc qraflar, prenslər əlimdən güc qurtulmuş…”
Hüseyn Cavid “Uçurum” pyesində əxlaqsız Fransız qadını olan Anjelin
timsalında Fransız qadınlarını xarakterizə etmişdir. Ədib Anjelin sevgilisi olan
Edmon obrazı vasitəsilə Fransız kişilərinin xarakterini oxucuya çatdırmışdır.
Edmon Anjelə daim üzüklər, boyunbağılar, almazlar, incilər, pırlantalar hədiyyə
edirdi. Əsərdə bu qədər xəyanətə, haqsızlığa uğrayan Göyərçinin tək ümidi və
dəyərlisi nur üzlü qızı Mənəkşə idi. Yalnız bu körpə Göyərçinə dərdlərini
unutdururdu. Ümumilikdə isə Göyərçin həyatdan, bütün xilqətdən, bütün
kainatdan,  insanlardan gördüyü xəyanətə görə küskün idi. Göyərçin Cəlalın bu
xəyanəti ilə bütün səadətli günlərini, bütün eşqini, bütün hissini, xəyalını, fərəhli
günlərini, itirən bir qadın idi. O bütün alçaq niyyətlərdən uzaq idi. Cəlal isə əksinə
olaraq, ailəsinə olan xəyanətinin nəticəsində fəlakətlərə düçar olub, bütün səadətini
itirib, məhv oldu. Cəlal ailəsinə yaşatdığı kədərin, iztirabın, qara günlərin cəzasını
çəkərək, məhv olub getdi. Əsərdə yaradılan Cəlalın əxlaqsız metresi Anjel yalnız
onun xarakterindəki, ruhundakı eybəcərlikləri ifşa etmək üçün bir vasitə idi.
Əsərdə Cəlalın ən böyük əxlaqsızlığı metresi Anjeli qonaq adı ilə öz evinə xanımı
Göyərçinin yanına gətirməsi idi. Onun bütün fəlakətləridə məhz bu hadisədən
sonra başlayır. Cəlal əxlaqsız metresi Anjeli öz məsum, sevimli uşağındanda üstün
tutur, ona görə bu günahsız körpənin canını alır. Hüseyn Cavid “Uçurum” pyesində
əxlaqsız Fransız qadını olan Anjelə Cəlalın, Edmonun, Yıldırımın qul-kölə
olmasını, onun yolunda bütün fəlakətlərə düçar olsalar belə ondan əl
çəkməməklərini, bu qadına görə məhv olmaqlarını əslində ümumiləşdirmişdir.
Cəlal bu xarakterdə olan kişilərin ümumiləşmiş obrazı idi. Ədib demək istəyirdi ki,
siz Cəlalların həyatının əxlaqsız Anjellər üçün bir mənası yoxdur. Siz olsanızda,
olmasanızda onlar üçün bir mənası yoxdur, onlar özlərinə yeni Cəlallar, Edmonlar,
Yıldırımlar tapacaqlar. Ancaq Cəlal nə edir, o, “Gözəl mələk! Cənnət pərisi!”
adlandırdığı Anjelin yolunda öz körpəsini eyvandan ataraq, öldürür. Cəlalın
cinayəti onun psixoloji vəziyyətini tamamilə pozur. Hər şeydən əvvəl o öz
övladının qatili olmuşdu. Cəlalın xarakterindəki quduzluq, azğınlıq, sayğısızlıq,
nifrət öz övladının qatili olması ilə üzə çıxmışdı.
Hüseyn Cavid “Uçurum” pyesindəki nəsihət xarakterli fikirlərini Göyərçinin
atası Uluğ bəyin sözləri vasitəsilə oxucuya çatdırır.

O gün ki, İstanbulda gənclik fransızlaşdı,
Getdikcə türk evladı uçuruma yaqlaşdı.
Yurdumuzu sardıqca düşkün Paris modası,
Hər kəscə örnək oldu sərsəm firəng ədası.
Sərxoşluq, iffətsizlik sardı bütün gəncləri,
Zəhərləndi getdikcə məmləkətin hər yeri.
Qəhrəman Oğuzların, Böyük Ərtoğrolların
Sarsılmaz xələfləri şimdi həp sapqın, azğın...
Avropadan fəzilət, Himmət, ciddiyyət, vüqar
Dururkən yalnız çürük bir züppəlik aldılar.

Uluğ bəyin sözlərində çox böyük həqiqətlər vardır. O, Cəlalın həyatının
məhv olma səbəbini bu sözləri ilə açıb göstərir. Həqiqəti söyləyir. Etdiyi səhvlərə
görə köksü parçalanan, ruhu işgəncədən qurtula bilməyən, körpə Mənəkşəsinin
soyuq məzarda yatmasına səbəbkar olan Cəlal nə qədər yalvarıb, yaxarsada
Göyərçin onu bağışlamır. Cəlal öz əli ilə öz yurdunu, yuvasını, səfasını, xəyalını,
müqəddəs saydığı hər şeyi məhv etmişdi. O özü özünü alçaldıb, məhv etmişdi.
Ədibin “Uçurum” faciəsi Cəlalın aşağıdakı sözləri ilə bitir. Cəlal öz həyatını, ömür
yolunu analiz edir. Bütün həyatının bir puç olduğunu dərk edib, özünü uçurumdan
atıb, intihar edir.

Uçurum: qaranlıq, çıqılmaz yolum,
Uçurum: uçurum həp sağım, solum.
Uçurum: duyduğum həqiqət, xəyal.
Uçurum: uçurum yaldızlı amal.
Uçurum: çağlayanlar, kəhkəşanlar,
Uçurum: dənizlər, dağlar, ormanlar.
Uçurum: üfüqlər, əngin fəzalar.
Uçurum: uçurum çılğın dəhalar,
Uçurum: sürəkli, coşqun alqışlar,
Uçurum: uçurum süzgün baqışlar,
Uçurum: şu çirkin, şu alçaq həyat,
Uçurum: uçurum bütün kainat!..

Atakişiyeva Həcər
Dalidag.az


Kateqoriya: Poeziya-nəsr
Tarix: 24-08-2023 18:05
Baxış sayı: 3482
Adınız:*
E-Mail:
Şərhiniz:
Kodu yazın: *
yenilə, əgər kod görünmürsə
Yazı axını
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ən çox oxunanlar
 
 
 
DALİDAG.AZ
Tel: (+994)55 225 78 20
E-mail: [email protected]
© Müəllif hüquqları qorunur.
Məlumatdan istifadə etdikdə istinad mütləqdir.
Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə müvafiq keçidin qoyulması mütləqdir.
Created: Webmedia.az