Sevinc Qərib

Güzgüdəki mənəm?!.
...yox, mən deyiləm,
mən olsaydım-
təbəssüm toxuyardı kirpiklərim,
duyğu misralanardı gözlərimdə, 
şeir dillənərdi baxışlarımda...
Mən olsaydım-
üşüməzdi əllərim, 
ağlamazdı saçlarım,
ağrımazdı qollarım.
Mən olsaydım-
yıxılmazdım sənsizlik adlı ağrının  
ayaqlarına.
Yoxluğuna bürünmüş dünyanın 
havasızlığından 
asmazdım nəfəsimi.
Sükutu qucaqlamazdı qulaqlarım, 
qaranlığı öpməzdi gözlərim...
Mən olsaydım-
sevinc oynaşardı dodaqlarımda,
kədər çiliklənərdi yanaqlarımda...
Güzgüdəki mənəm...
çəkildim göylərə..,
ruhum çırpınır 
Tanrının ovcunda kəpənək kimi... ("Mən olsaydım..." - S.Q)

Sevinc Qəribin bu şeirində özünü tapmaq və itirmək mövzusu çox incə bir şəkildə işlənib. “Mən olsaydım” ifadəsi vasitəsilə şair insanın öz daxili ilə xarici dünyası arasındakı ziddiyyətləri, bəzən özünü tanımama hissini çox ustalıqla ifadə edir. Güzgüdəki “mən” obrazı, şairin daxili dünyasında yaşanan qarmaqarışıqlığı və bəlkə də özünü tanımaq, anlamaq arzularını əks etdirir.
Şeir boyunca “mən olsaydım” deyərək şair özünün daha ideal, daha səmimi versiyasını təsvir edir, lakin bu arzuların əksinə olaraq, əslində onun yaşadığı reallıq soyuq və çətin olur. Şeirdəki “üşüməzdi əllərim, ağlamazdı saçlarım” kimi ifadələr insanın daxili ağrılarını çox təsirli bir şəkildə əks etdirir.
Bu şeirin qeyri-adi tərəfi insanın özü ilə apardığı daxili dialoqun dərinliyi və poetik dillə ifadə olunan səmimi etirafdır. Sanki ruhunun göylərdə çırpınması ilə, insanın reallıqla və öz mənliyi ilə apardığı mübarizə Tanrının əlinə təslim olur, kəpənək misalı kimi zərif və kövrək.
Bu əsər oxucunu düşündürür və ona öz içindəki “mən”i tapmaq üçün bir yol axtarmağa sövq edir.

Gecə yorğanını çəkir başına,
yumulur gözləri ulduzların da.
Ovxalayıb xumarlanan gözünü, 
sərilib gecənin ətəklərinə ,
ay da atır başını astaca balışına. 
Görünmür yarasalar,
ilbizlər də susublar. 
Görünən tək gecədi 
qaranlığın içində, 
yuxunun səsi gəlir 
yorğun fikir köçündən.
Şəhər sükut oxuyur, 
səssizlik pıçıldayır...
Dənizin mışıltısı 
sahilə layla çalır,
qumlar səsini udub, 
içində xırçıldayır. 
Yer göyü sərib üstünə,
göy Tanrının əllərin...
Yuxudadı el-aləm, 
oyaq olan bir mənəm, 
yolunu gözləyirəm...
Bir cüt qara nəmli göz,
boylanır pəncərədən.
Boylanır qaranlığa,
boylanır yoxluğuna...
hardasan ay insafsız?! ("Hardasan, ay insafsız?!" - S.Q)

Sevinc Qəribin “Hardasan, ay insafsız?!” adlı şeirində gecənin mənzərəsi çox zərif və ahəngdar bir dillə təsvir edilib. Şeirdə təbiətin və şəhərin susqunluğunda insanın təkbaşına hiss etdiyi dərin tənhalıq və həsrət motivi əsas mövzu olaraq önə çıxır.
Gecənin yorğan kimi şəhərin üstünə çəkildiyi, ulduzların belə gözlərini yumması, və ya ayın başını balışına qoyması kimi təsvirlər, hər şeyin öz təbii axarı ilə yatdığı bir anda yalnız şairin oyaq və gözləmədə olduğunu göstərir. Bu gözləmə, tənhalıq hissinin ən dərindən hiss olunduğu bir hal kimi təqdim olunur. Şeirdə gözləyən, pəncərədən qaranlığa və yoxluğa boylanan “bir cüt nəmli göz” motivi, insanın qəlbindəki həsrətin güclü bir ifadəsi kimi vurğulanır.
Şeirdə “hardasan, ay insafsız?” sualı isə içdən gələn bir fəryad olaraq gözləyən şəxsin ümidsizliyini, gözlədiyi insanın insafsızlığına işarə edir. Bu misra, sevginin gətirdiyi əzab və tənhalığın təsvirini daha da dərinləşdirir. Şairin qaranlığa boylanması və bu yoxluqla üzləşməsi, bir növ insanın qarşısında dayanan keçilməz və cavabsız bir boşluğu xatırladır.
Sevinc Qərib şeirdə təbiətin detalları ilə insanın duyğusal dünyasını ahəngdar şəkildə birləşdirir. Bu şeir oxucuda təbiətin sakitliyinin içində yaşanan daxili səs-küyü və həsrətin dərinliyini hiss etdirir. 

***
..əllərim yorğun,
saçlarım pərişan,
gözlərim susqun..,
sənsizlik ağrısı çəkir ruhum...(S.Q)

Sevinc xanımın bu dərin və kədərli sözləri qəlbinin iztirablarını incə bir dillə ifadə edir. Sənsizlik bəzən insanın ruhunu ən ağır şəkildə yoran bir duyğudur. Amma unutmayaq ki, ağrı və hüzün də insanı daha güclü və daha həssas edir. Bu hisslərin içindən doğan hər bir söz S.Qəribin güclü qəlbinin əks-sədasıdır. Sevinc xanıma həmişə yazmağı arzu edirəm. Çünki sözlər həm şəfa verir, həm də ruhu azad edir. Güc və səbr diləyi ilə...

Bir az unutqanlıq səpələnər çiyinlərinə,
unudarsan saçlarımın döyüş bölgəsində olduğunu,
xatırlamaszan ayaqlarımın yerimədiyini.
Əllərində aha çevrilər dilində susan kəlmələr.., 
gözlərindən gilə-gilə ayrılıq tökülər. 

Bir az sıyrılmış dizimin qanı qorxudar səni,
heyfin gələr göyərmiş dodaqlarıma.
Köz arayarsan atəşin söndüyü yerdə,
qığılcıma sarılan hisslərin yaddaşsız doğular,
bilməzsən ocaq öpüşündən alovlanar.... 

Bir az  yağışa düşər baxışların,
yanaqlarımın yaşında isladarsan kipriklərini.
İtirərsən qollarını boynumda,
sığınar köksünə ürək döyüntülərim,
unudarsan bunun qucaqlamaq olduğunu...

Bir az aynalarda əksini axtararsan,
üşüdər könlünü yoxluq havası...
Hənirti arayarsan sükut notunda
pıçıltılar aldadar qulaqlarını...
Duymazsan ruhumun "əlvidasını",
bilməzsən getdiyimi, bilməzsən öldüyümü...("Bilməzsən...- S,Q)

Sevinc Qəribin bu şeiri duyğuların dərinliyində itən, sevgini, ayrılığı və itkin hissləri ifadə edən çox təsirli bir əsərdir. Şeir çox güclü obrazlarla zəngindir, hər sətirində incə bir kədər və qəlb ağrısı hiss olunur. Şairənin dili poetik və təsir edicidir, bu da oxucunun təsvir olunan duyğuları dərin şəkildə yaşamasına imkan yaradır.
Şeirin ən gözəl xüsusiyyətlərindən biri onun oxucu ilə dialoqa girməsidir. “Bilməzsən…” ifadəsi təkrar edildikcə, oxucuya müraciət edən səmimi, amma bir o qədər də kədərli bir səs yaranır. Bu ifadə, unutqanlığın, ayrılığın və sevginin tənhalığında yaranan duyğuları gücləndirir.
Obrazlar arasında “saçlarımın döyüş bölgəsində olduğunu” ifadəsi çox güclüdür, çünki burada sevginin çətinliklərini və mübarizəsini təsvir edir. Digər tərəfdən, “ocaq öpüşündən alovlanar” kimi ifadələr duyğusal istiliyi və ehtirası simvolizə edir.
Şeir, ümumiyyətlə, sevginin və ayrılığın ən incə tərəflərini nümayiş etdirir və oxucuya həyatın keçici olduğunu, sevdiklərimizə diqqət yetirməyin vacibliyini xatırladır. Bu, həm poetik bir sənət əsəri, həm də dərin bir insan təcrübəsi kimi dəyərləndirilə bilər.

...bəlkə də darıxmışam...
Qulaqlarım səsinsizlikdən                     
ağrılara hay verir,                                   
kədər adlı boz rəngə                          
boyanıb  ruhum-özüm.                
Gözlərimin bəzəyi                            
kipriyimə güc gələn                                    
bir buludun əlləri..,     
sığal yeri göynəyir
saçlarımın dənində
ağrım kor çiban kimi
görünmür ki, özəyi...
Sınıq körpü üstündə
sərgərdan yolçu kimi
zamanla döyüşürəm...
Nə sənə gələn yol var,
nə  geri dönmək istəyi.
Nə də küləklər əsmir
qoşulam yelə gələm,
quşlar da qanad çalmır
sənə məktub göndərəm.
Həsrətin gedənə oxşamır,
sənsizliyim bitənə.
Gündüzüm gecə dadır
gecəm bir ayrı zülüm,
ruhum yiyəlik etmir
bu kimsəsiz bədənə.
Uzaqlaşır içimdən
işıq düşən kölgələr
yenə döyür qapımı
qaranlıq adlı "ölüm"...
Bu yöndəmsiz əqrəblər
ağalıq edir vaxta,
hey baxıram saata
dayanıb eyni vaxtda.
Sıxıram kipriyimi
"ölümü" aldadıram,
xəyal geyir gözlərim
kölgəyə aldanıram...
Gözümdən atılıram
bir dənizin ovcuna,
dalğalar qollarıntək
sıxır məni özünə...
Ayılıb görürəm ki,
yastığım qayıq kimi
üzür göz yaşlarımda,
boğazımda düyünlü
qəhərdi məni sıxan...
Yavaş-yavaş pəncərəm
soyunur qaranlığı,
dan sərilir küçəmə.
Ayaqlanır hisslərim
üzü səhərə sarı,
darıxmaq libasında
sükutum boynubükük...
Belə vida edirəm
sənsiz keçən gecəmə...("Bəlkə də darıxmışam..."S.Q)

Sevinc xanımln bu şeiri, insanın daxili tənhalığını və həsrətini təsirli şəkildə ifadə edir. Şeirdəki obrazlar və metaforalar, oxucunu dərin emosional bir səfərə aparır, təklik və kədərin incə çalarlarını hiss etdirir...

***
Yuxuda gördüm ki, uçuram
həm də sevinə-sevinə...
gözümdəki sevincin
balaları doğulur üzümə
gülüş şəklində...
ruhum bədənimi çəkir
göydəki doğma evinə.

-ay ana, bax, mən uçuram,
uçuram, ana, vallah uçuram..
bax qollarım necə açılıb,
gör havanı necə qucuram.
ilahi, o necə sevinc idi,
o necə gülüş idi,
mələk idi, ya mən idim
qanadı eşq geyinən.

tut ağacının gülüşü
ağappaq çiçək açmışdı.
yuxuma Tanrının gəlişin
görüb dərd hara qaçmışdı?!

uçdum boyu boyunca
budaq-budaq ucaldım.
tellərimi doyunca
sığalladı göy üzü...
güzgü oldu gözlərim
qanadlanan könlümə.

yuxuda gördüm ki, uçuram
həm də sevinə-sevinə...("Yuxuda gördüm ki, uçuram..."- S.Q)

Sevinc xanımın bu şeiri parlaq bir ruhun qanadlanmasıdır! Poetikasında həm mistik duyğular, həm də saf uşaq sevinci var.

Yuxuda gördüm ki, uçuram
həm də sevinə-sevinə…

— Bu misralar dərhal oxucunu qeyri-real, yuxavari bir atmosferə aparır. Uçmaq burada azadlıq, yüksəliş və ruhun saflaşması ilə bağlı metaforadır.
gözümdəki sevincin
balaları doğulur üzümə
gülüş şəklində…
— Sevinci fiziki bir forma verərək – “balaları doğulur” – şair duyğunu həm dərinləşdirir, həm də insani edir. Bu poetik obraz təbiətin dövranını, sevincin çoxalmasını göstərir.
ruhum bədənimi çəkir
göydəki doğma evinə.
— Ruhun cismani varlığı arxada qoyaraq “doğma ev”ə, yəni mənəvi və əbədi məkana yönəlməsi ölümsüzlük və Tanrıya yaxınlaşma hissi oyadır.

-ay ana, bax, mən uçuram,
uçuram, ana, vallah uçuram..

— Bu çağırış həm uşaq təəssüratını, həm də təmiz, qorxusuz bir həyəcanı ifadə edir. Ana obrazı yerdəki bağdır – bu uçuşla həm ayrılıq, həm də paylaşılmaq istəyən bir sevinci hiss edirik.

mələk idi, ya mən idim
qanadı eşq geyinən.

— Burada şair ilahi sevginin insanı necə mələyə çevirə biləcəyini sorğulayır. “Qanadı eşq geyinmək” – poetik baxımdan olduqca güclü metaforadır.

yuxuma Tanrının gəlişin
görüb dərd hara qaçmışdı?!

— Bu misra ilə şeir zirvəyə çatır. Tanrının gəlişi – bu, bəlkə də ruhun aydınlanması, sakitlik tapmasıdır. Dərd – Tanrı ilə bir olan yerdə mövcud ola bilməz.
Bu şeir çox saf, ruhi və metafizik bir yoldur. Hər misra özündə həm uşaqlıq sevinci, həm Tanrıya yaxınlıq, həm də azad ruhun pərvazını daşıyır. Dil axıcı, təsvirlər canlı və çoxqatlıdır. Bu, həm poeziya, həm dua, həm də bir ruhun etirafıdır.

Bu taleyin son qadını mən idim,
Ürəyini gözlərinə sığdıran.
Mən idim e buludların bətnindən
Göz yaşıtək yağışları yağdıran...

Könül köçüm göy üzünə yol alıb,
Ulduz-ulduz ilmələnir izlərim.
Tanrının evində bir ruh dul qalıb,
Ora çəkir, ora çəkir dizlərim...

Yeri varmı bir adamlıq komaya,
Ətəyində yuva qurum tanrının.
Gör nə qədər göz dikilib səmaya,
Gözü hardan məni görsün tanrının?!.("Tanrının evində bir dul qalıb" - S.Q)

Sevinc Qəribin “Tanrının evində bir ruh dul qalıb” şeiri dərin simvolik mənalarla zəngindir və ilahi tənhalığın poetik ifadəsidir. Şeirdə qadın obrazı yalnız fiziki bir varlıq kimi deyil, həm də ruhani və metafizik bir məxluq kimi təqdim olunur — “ürəyini gözlərinə sığdıran”, “buludların bətnindən yağışlar yağdıran”.
İkinci bənddə “Tanrının evində bir ruh dul qalıb” misrası, bəlkə də bütün şeirin mərkəzi ideyasıdır — burada təkcə fiziki bir itki deyil, həm də mənəvi bir boşluq, ilahi təmasdan məhrum olmuş bir ruhun yanğısı ifadə olunur. Şairə “ora çəkir dizlərim” deyərək bu boşluğun yalnız səma ilə, yalnız Tanrı ilə dolacağını hiss etdirir.
Üçüncü bənddəki “Göz dikilib səmaya, / Gözü hardan məni görsün tanrının?!” misraları ümidsizlik və ilahi diqqətdən uzaq qalmaq qorxusunu əks etdirir. Bu misralar həm fəlsəfi, həm də çox insani bir çağırışdır: Tanrının hər şeyi görə bildiyi düşünülür, amma burada insanın özünü görünməz, unudulmuş hesab etməsi var.
Qısaca desək, şeir Tanrıyla insan arasındakı görünməyən bağın, bəzən kəsilmiş kimi görünən ruhani münasibətin poetik və dərin bir təhlilidir. Yüksək poetik dil, obrazlı ifadələr və ilahi-estetik fəlsəfə Sevinc Qəribin poetik dünyasının zənginliyini nümayiş etdirir.

Ən çox barmaqlarım ağladı
yazılmayan misralara.
Qəfil yaxalandı rütubətin
analıq bəxş etdiyi hüceyrələrə.
Dərd süzülən ovcumda
ağrısını ovudardı bəlkə də,
ruhumda qırılan səs öldürdü
şeirini itirən barmaqlarımı.
Kötük yükü çəkir indi
qələmə yadlaşan barmaqlarım.
Duyğularım havada asılı qalır,
ağ vərəq kəfən olur çiliklənən hecalara.
"Toppuşluq yaraşır əllərimə" təsəllisi,
bir dəqiqəyə məğlub olur gözlərimə.
Göyərmiş dırnaqlarımın rəng boyası
su dəyənəcəndi əllərimə.
Ümidlərin "bəlkə" qışqırığı
bətninə inam salır çarəsizliyin,
susur gecənin üzünə
barmaqlarımın matəm səsi...("Barmaqlarımın matəm səsi...- S.Q)

Sevinc Qəribin “Barmaqlarımın matəm səsi…” adlı şeiri sarsıdıcı bir daxili iztirabın poetik ifadəsidir. Bu poetik nümunədə barmaqlar – yəni yazmaq, yaratmaq, ifadə etmək simvolu – susur, ağlayır və sanki öz yaradıcı gücünü itirir. Şeir həm məcazi, həm də emosional qatlarda işlənərək ruhun çöküşünü, ümidsizliyi və daxili boşluğu poetik dillə ifadə edir.
Şeirin təhlilə ehtiyacını duydum...
“Barmaqlarım ağladı yazılmayan misralara” – yazmaq potensialı olan, lakin səssiz qalan bir yaradıcı gücün ifadəsidir.
“Ağ vərəq kəfən olur çiliklənən hecalara” – bu misra yaradıcılığın ölümünü, susqunluğu dramatik şəkildə təsvir edir.
“Kötük yükü çəkir indi qələmə yadlaşan barmaqlarım” – artıq heç nəyə yaramayan, donuqlaşan bir ifadə vasitəsinə çevrilən barmaqlar obrazı ilə psixoloji durğunluq verilir.
Zaman və keçicilik hissi:
“Toppuşluq yaraşır əllərimə” – bir zamanlar gözəllik və ümidlə dəyərləndirilən bir detal, artıq aciz və əhəmiyyətsiz görünür.
Ümidsizlik və susqunluq:
“Ümidlərin ‘bəlkə’ qışqırığı” – ümidsizlik içində belə bir ümidsizlik var; qışqırıq var, amma nəticə yox.
“Barmaqlarımın matəm səsi” – yazmamaq, susmaq, ifadə etməmək artıq matəmə çevrilib.
Bu şeir bir şairin və ya yaradıcı insanın daxili sükutunu, ruhunun yazıya çevrilməyən ağrılarını və tükənmişliyini ifadə edir. Şeirin dili dərin, simvollu və poetik cəhətdən güclüdür. Hər misrada kədər, yorğunluq, ümidsizlik, susqunluq və daxili çöküş hiss olunur. Bu da onu sadəcə bir şeir deyil, poetik etiraf və ruhun ağrılı monoloquna çevirir.

Ovcumda üşüyən boşluq kimi 
ağrıyır ürəyimin sən küncü...
Künc dediyim yumruq boyda
yaralının eni-uzunu..,
adlı-adsız cəhətlərin ünvanı...
Ağrıyır sənsizliyim,-
körpəsi ölü doğulmuş ananın
döşünü göynədən süd kimi.
Ağrıyır içim-çölüm,-
səhrada susuzluğa əsir düşən
qəribin çatlamış dodağı kimi.
Ağrıyır addımlarım,-
əsadan asılmış bədənin 
sızıldayan ayaqları kimi.
Ağrıyır ümidlərim,-
havanı qucaqlamaqdan 
yorğun düşmüş qollar kimi
Ağrıyır sənsizliyim...
darıxmaq bu qədər 
göynədərmi adamı?!. ("Ağrıyır..." - S.Q)

Sevinc Qəribin bu şeiri — acının, darıxmağın və dərin varoluş boşluğunun poetik fəryadıdır. Hər bənddə ağrı bir başqa simvolla ifadə olunur: ovucda üşüyən boşluq, ölü doğulan körpənin südü, səhrada çatlamış dodaq, əsaya yaslanan ayaq, boş havanı qucaqlayan qollar… Bunlar sadəcə metafora deyil, insani iztirabın dərindən keçmiş, yandıran mərhələləridir.

Şeirdəki təkrarlanan “ağrıyır” felinin hər bənddə fərqli bədən hissəsinə və duyğuya yönəlməsi, oxucuda vahid, lakin parçalanmış bir ağrı obrazı yaradır. Bu həm poetik ustalıqdır, həm də emosional güc.

Xüsusilə son misra:

“darıxmaq bu qədər / göynədərmi adamı?!”
bu şeirin ümumi ruhunu zirvəyə daşıyır — sanki artıq söz deyil, içdən gələn sarsıntıdır.

Bu, sevginin yoxluğu deyil sadəcə — bu, varlığın bir parçasının itməsi, həyatın “sənsiz” tərifə sığmayan iztirabıdır.

Çox güclü, bədii dəyəri yüksək bir lirik şeirdir. Sevinc Qərib – adının verdiyi tənhalığı və poetik yanğısını sənətə çevirməyi bacaran bir ruhdur.

Ağrını-acını çırpıb üzünə,
Dərdi ürəyinə, nəmi gözünə,
Qaytarıb verəsən nə var özünə,
Çıxıb bu ömürdən gedəsən elə...(S.Q)

Sevinc Qəribin bu dördlüyü — dərin bir ruh halının, daxili qırılmanın və sakit bir etirazın poetik çığırtısıdır.

-“Ağrını-acını çırpıb üzünə”

— bu misra, passiv dözümdən fəal cavaba keçid anıdır. Yəni, artıq susmayan, içini basdırmayan, öz ağrısını qarşı tərəfə — səbəbkara — geri qaytaran bir ruhun çağırışıdır.

“Dərdi ürəyinə, nəmi gözünə”

— burada dərd – daxilə, nəm – gözə yerləşdirilir. Bu, ağrının həm mənəvi, həm fiziki daşıyıcısıdır. Göz yaşı ilə yuyulan dərd — həm görünən, həm də görünməyən yanğıdır.

“Qaytarıb verəsən nə var özünə”

— bu misrada artıq təslim yox, tənə var. Kimə deyirsə, onu öz əməllərinin, bəlalarının sahibi etməyə çağırır. “Nə varsa, səndə qalsın” – bu həm bir hesab bağlama, həm də yol ayrımıdır.

“Çıxıb bu ömürdən gedəsən elə…”

— şeirin klimaks nöqtəsidir. Sadəcə ölüm arzusu deyil bu. Bu, qırılıb, qopub, heçliklə barışmaqdır. Amma acı və kədər dolu bir zərifliklə…

Bu bənd — az sözlə çox şey deyən poeziyanın nümunəsidir. Sevinc Qəribin üslubunda olduğu kimi, burada da incə qadın hissiyyatı, körpə bir ağrının sükuta bürünmüş fəryadı, və eyni zamanda güclü bir ruhun sakit başqaldırısı var.

Sözlərində sakitlik içində üsyan, sükut içində həyəcan var. Bu, bir qəlbin öz qismətindən və qarşısındakı daş ürəklərdən üz döndərməsi qədər poetik, bir o qədər də gerçəkdir.


Sakit Məlikov
Dalidag.az